«Հոգևոր երաժշտությունը պիտի նաև հայկականության գենը, կոդը պահելու խնդիրը լուծի»

«Իրատեսի» հյուրն է Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի վաստակավոր գործիչ, Անդրկովկասյան մրցույթի, Համամիութենական փառատոնի դափնեկիր, Հայաստանի առաջատար դաշնակահար-մենակատար, «Տաղարան» հնագույն երաժշտության համույթի գեղարվեստական ղեկավար և դիրիժոր ՍԵԴՐԱԿ ԵՐԿԱՆՅԱՆԸ։
Մի հեռուստազրույցի ժամանակ լսել էի, որ նա մշտապես իր մոտ է պահում տատիկից ժառանգած «Նարեկը»:
-Հիմա այն Ձեզ մո՞տ է,- հարցրի:
Ի պատասխան՝ նա պայուսակից հանեց ու ձեռքս տվեց 19-րդ դարում Երուսաղեմում տպագրված Մատյանը, և այն դարձավ մեր այս հարցազրույցի «լուռ» վկան:

«ՀԱՅՐՍ ՈՒ ՄԱՅՐՍ ԻՆՉՊԻՍԻՆ ՈՐ ԻՆՁ ԼՈՒՅՍ ԱՇԽԱՐՀ ԵՆ ԲԵՐԵԼ, ԱՅԴ ԿԵՐՊ ԷԼ ԱՊՐՈՒՄ ԵՄ»

-Մաեստրո, երաժշտության տեսաբանները, վերլուծաբանները Ձեզ համարում են ռոմանտիկ ուղղվածության երաժիշտ: Ռոմանտիկայի հսկայական չափաբաժիններ են կուտակված նաև Ձեր գրական և գեղանկարչական ստեղծագործություններում: Այնինչ շատ հատու և սթափ հայացք ունեք հասարակական-քաղաքական անցուդարձերի նկատմամբ: Այս հակադրությունների միասնությունն ինչպե՞ս եք տեղավորում Ձեր մեջ:
-Ո՛չ ռոմանտիկայի, ո՛չ էլ սթափության ծնողն եմ: Հայրս ու մայրս ինչպիսին որ ինձ լույս աշխարհ են բերել, այդ կերպ էլ ապրում եմ՝ փորձելով չհակադրվել ծնողական այդ արարչագործությանը: Չգիտեմ, թե ինչպես են ինձ բնորոշում այսպես ասած տեսաբանները: Ասում եմ՝ այսպես ասած, որովհետև իրականում մենք տեսաբան չունենք: Խոսքս վերաբերում է երաժշտության ոլորտին, գոնե այն ուղղություններին, որոնց ես անդրադառնում եմ քիչ թե շատ, որոնց մեջ գտնվում եմ: Ինչ վերաբերում է մեր իրականության, տարբեր իրողությունների սթափ գնահատականներին, էլի փորձում եմ ինձ տրված տրամաբանության շրջանակներում հնարավորինս շիտակ ու անկեղծ լինել: Մանավանդ եթե ասելիք ունեմ, փորձում եմ հնարավորինս աներկբա հաղորդել այն, տեղ հասցնել այն մտորումները, որոնք կան իմ ներսում և որոնք բնորոշում են տվյալ երևույթը:

«ՔԱՆԻ ՈՐ ԿԱ ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՊԱ ԱՅԴ ՄՈՒՍԱՅԻ ՀԵՏ ՄՇՏԱՊԵՍ ԵՍ ԱՌՆՉՎՈՒՄ»

-Երգչախմբավարի և գործիքային երաժշտական համույթի ղեկավարի ստեղծագործական կոնցեպցիաները շա՞տ են տարբեր:
-Էական տարբերություն չկա: Տարբերությունը զուտ մասնագիտական-ոլորտային խնդիրների հետ է կապված: Ասենք, եթե գործիքային երաժշտության մասին է խոսքը, պետք է հաշվի առնել նվագարանների թեքնիկ առանձնահատկությունները: Երգչի դեպքում էլ պետք է հաշվի առնել, որ գործ ունես մարդու, շնչող, ապրող օրգանիզմի ու նրա առանձնահատկությունների հետ: Երգը համարում եմ ամենակատարյալ ձևը երաժշտարվեստում, որովհետև այստեղ ամենաուղղակի կապի մեջ ես Աստծո մատի հետ ¥ասում են, չէ՞, «Աստծո մատը խառն է»¤: Մարդուն շնորհ է տրված, ձայն ունի, և դա միջնորդավորված չէ այլ բաղադրիչներով: Այս իմաստով այստեղ խնդիրները մի փոքր տարբերվում են: Հիվանդ, անգամ մի փոքր վատառողջ երգչից չես կարող պահանջել նույնքան, որքան, ասենք, նույն խնդիրներն ունեցող ջութակահարից: Ջութակահարն այդ պարագայում կարող է աշխատել, երգիչը՝ ոչ: Եթե հիվանդ երգչին աշխատեցնում ես, դառնում ես պատասխանատու նրա ձայնի հետագա հնարավոր վատթարացման համար: Կարող է բանը հասնել նրան, որ դու հետագա օրերին, անգամ ամիսներին զրկվես այդ ձայնի հետ աշխատելու հնարավորությունից: Այս խնդիրները չունես գործիքային երաժշտական խմբի հետ աշխատելիս:
-Դուք ինքներդ Ձեր տեսակով, ոչ՝ մասնագիտությամբ (այստեղ ամեն ինչ հստակ է), ո՞ր մուսայի ծառան եք զգում առավելապես՝ երաժշտությա՞ն, գրականությա՞ն, թե՞ կերպարվեստի:
-Քանի որ կա մասնագիտություն, ապա այդ մուսայի հետ մշտապես ես առնչվում: Այդ մուսայի հանդեպ սիրո, պարտավորվածության, նրան առնչվող մտքերի, գաղափարների շարունակական կրողն ու գործադրողն ես դառնում:
-Եվ դա ինչ-որ տեղ դառնում է աշխատա՞նք:
-Եթե դա ստեղծագործական աշխատանք է, ուրեմն հրաշալի է: Իսկ Ձեր նշած մյուս ոլորտներին անդրադառնալով՝ ասեմ, որ երբ ես բանաստեղծում կամ նկարում եմ, այդ պահին որևէ տարբերություն չեմ զգում իմ ներսում, իմ ներաշխարհում: Իմ մեջ Սեդրակ Երկանյանի տարբեր հիպոսթազներ չեն հառնում: Ես նույնքան ասելիքով, նույնքան նվիրումով և նույնքան հետևողականորեն եմ ստեղծագործում գրականության և գեղանկարչության մեջ, որքան որ երաժշտարվեստում: Շատ կցանկանայի այդ ոլորտներում էլ ունենալ բավարար մասնագիտական պաշար, բայց չունեմ: Եվ այս դեպքում իմ ներշնչանքները գալիս են մուսայի քմահաճությամբ: Կարող են գալ մեկ կամ մի քանի տարի, հետո անհետանալ: Երբևէ չեմ փորձում զոռով ինչ-որ բառեր գրել, պատկերներ նկարել: Գրում եմ, եթե բառը, բանը գալիս են: Եթե պատկերը կա, փորձում եմ միջիցս դուրս հանել: Եթե չկա, ինչո՞ւ թուղթ ու ներկ փչացնես:

«ԽԱԶԵՐԸ ՊԻՏԻ ՈՒՍՈՒՑԱՆՎԵԻՆ ԵԹԵ ՈՉ ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆ ԴՊՐՈՑՆԵՐՈՒՄ, ԱՊԱ ԳՈՆԵ ԿՈՆՍԵՐՎԱՏՈՐԻԱՅՈՒՄ»

-Մի առիթով ասել եք. «Մեր հոգևոր երաժշտությունն արժանանում է Ջուղայի գերեզմանոցի ճակատագրին»: Սա անկասելի՞ իրողություն է, թե՞ կարելի է կասեցնել: Եվ եթե՝ այո, ինչպե՞ս:
-Ես այդ միտքը երևի թե շատ տարիներ առաջ եմ արտահայտել և որոշակի համատեքստում:
-Այո՛, ասել եք 2009 թվականին, երբ խոսել եք այն մասին, որ աղավաղվում է հայկական երաժշտությունը, ստանում թուրքական, ադրբեջանական հատկանիշներ:
-Այո՛: Ես չեմ ուզում ինքս ինձ հերքել: Բայց այս տարիներին առաջացել են մեծ և փոքր ինչ-որ խմբեր, որոնք այս կամ այն չափով փորձում են քարոզել տաճարական մեր երաժշտությունը:
-Այսինքն՝ կասեցնելու գործընթացը, կարելի է ասել, ինչ-որ կերպ սկսվե՞լ է:
-Գիտե՞ք, այս դեպքում ինչը պիտի կարևորենք: Այն, թե մեր տաճարական երաժշտությունը որպես ինչ է օգտագործվում: Որպես զուտ ստեղծագործական, որպես զուտ դրամ շահելու, որպես զուտ ճանաչված լինելու միջո՞ց, թե՞ հոգևոր երաժշտությունը դառնում է շատ ավելի խոր ուսումնասիրությունների առարկա, միջոց, որն ի հայտ է բերում այն վաղնջական, այն նախասկիզբ վիճակը, որում մեր հոգևոր հայրերը՝ սկսած պարզագույն սարկավագներից մինչև վեհափառներ, իրենց ողջ կյանքն են ներդրել, իրենց իմացությունն են ներդրել և փորձել են այդ հոգևորն անաղարտ պահել: Անհրաժեշտ է, որ հոգևոր երաժշտությունը ոչ միայն հոգևոր-ծիսական արարողակարգերում օգտագործվող մի բան լինի, այլև հայկականության գենը, կոդը պահելու խնդիրը լուծի: Գաղտնիք չէ, որ ձայնը, բառը հազարամյակների խտացումներ ունեն իրենց մեջ: Այս ամենը գիտակցելու առումով կասեցումը դեռ սկսված չէ: Ոմանք հիմա խոսում են խազերը հայտնաբերելու մասին, ինչպես Արթուր Շահնազարյանը: Խոսում են, գրքեր են հրատարակում, ամերիկաներ են գնում-գալիս, հովանավորներ են ճարում միամիտ, նախագծեր են սկսում: Բայց մեկ ուրիշ երաժշտագետի ես անդրադառնում, որը ամենևին այն համոզումը չունի, թե արդեն գտնված է խազերի բանալին: Եթե խազերի բանալին գտնված լիներ, և եթե հետևողականորեն բացահայտված լիներ դրանց գաղտնիքը, ապա նույնպիսի հետևողականությամբ պետք էր մտածել դրանք կիրառելի դարձնելու մասին: Խազերը պիտի ուսուցանվեին եթե ոչ երաժշտական դպրոցներում, ապա գոնե կոնսերվատորիայում: Հո դա չպիտի՞ մնար լոկ հայտարարության մակարդակի վրա և դառնար հերթական գիրքը տպագրելու շանս:

«ՈՆՑ ՈՐ ԼՅՈՒԴՈՎԻԿՈՍԸ ԿՊԱՐԵՐ, ՄԵՐ ԱՐՔԱՆ ԷԼ ԼՅՈՒԴՈՎԻԿՈՍԻՑ ՀԱԶԱՐԱՎՈՐ
ՏԱՐԻՆԵՐ ԱՌԱՋ ԽԱՂԱՑԵԼ Է ԹԱՏՐՈՆՈՒՄ»

-Մանրանկարչական մի նմուշ էիք հրապարակել Ձեր դիմապատին՝ հետևյալ մակագրությամբ. «Հետաքրքիր է, թե որ թագավորը կամ իշխանն է սազ նվագել, որ մանրանկարիչը թագով է պատկերել երաժշտին»: Դուք կարծում եք, որ մեր վաղնջական շրջանի քաղաքակրթական, ազնվատոհմիկ շերտի պատմությունը մեզ համար ունի չբացահայտված, չվերծանված շերտե՞ր, որ մենք չգիտե՞նք, թե անցյալում բարձր մշակույթի և ինտելեկտի կրող հայն ինչ տեսակ է եղել:
-Այո՛, ֆեյսբուքյան այդ դիտարկումը Ձեր այս հարցադրմանն է առնչվում: Ճիշտ է, մեր եկեղեցական մատյաններում աշխարհիկը չի քարոզվել: Մատյաններում ներկայացված երաժիշտները այս կամ այն կերպ առնչվում են մեր հոգևոր անդաստանի հետ: Այո՛, չի բացառվում, որ հավատավոր թագավորը կամ իշխանը փորձեին այդ նույն քաղաքակրթական օրենքները տեղափոխել նաև աշխարհիկ կյանք: Ինչո՞ւ չէ, նաև ինքը տիրապետեր: Կամ իր արքունիքում, իր ապարանքներում ունենար նման երաժիշտների խումբ, խմբեր: Ես կարծում եմ, ո՛չ՝ վստահ եմ, որ մեր այդ հին ժամանակների մասին մենք շատ բան չգիտենք: Տեսեք, մեր արքա Արտավազդի թատերական խաղը իր գործունեության մասին շա՜տ բան է ասում: Այն, որ նա խաղացել է թատրոնում, զուտ տեղեկություն չէ, որ հասել է մեզ: Դա այն ժամանակների չափանիշների մասին է խոսում: Ոնց որ Լյուդովիկոսը կպարեր, մեր արքան էլ Լյուդովիկոսից հազարավոր տարիներ առաջ խաղացել է թատրոնում: Այսինքն՝ մենք այդ քաղաքակրթությանը հասել ենք շատ ավելի շուտ, շատ ավելի գիտակցված ձևով: Եվ ոչ միայն տարբերել ենք հելլենականը, այլև դրա կողքին, բնականաբար, ունեցել ենք մերը: Այլ հարց է, որ այդ դարերի որևէ հայ թատերագրի մասին մեզ տեղեկություն չի հասել: Իսկ չի հասել, որովհետև քրիստոնեությունը եկավ ու վառեց այդ ամենը: Ով գիտի, թե որքան թատրոններ տապալվեցին, փուլ եկան, որքան թատերգություններ, մատյաններ ոչնչացվեցին, որոնք կային մինչ քրիստոնեական արժեքների երևան գալը: Սրանք, ճիշտ է, ենթադրություններ են, բայց ոչ ոք չի կարող պնդել, թե այդպիսի բան չի եղել: Երբ եկավ քրիստոնեական շրջանը, և եկեղեցին դար առ դար ավելի գլուխ բարձրացրեց, քան աշխարհիկ իշխանությունը, բնականաբար, այդ թագավորակենցաղ, քաղաքակրթական շերտերը մնացին ստվերում: ՈՒ հազիվ թե մեր պատմությունը կարող է օրինակ բերել, թե այսինչ թագավորը կամ այսինչ իշխանը թառ է նվագել, քանոն է նվագել, երգել է կամ ասմունքել է: Այդ ամենը արդեն կապվել է մեր հոգևոր հայրերի հետ: Այսինքն՝ մենք քիչ-քիչ սկսել ենք կորցնել: ՈՒ մեր արվեստը, գիտությունը, գրականությունը դարձել են զուտ տաճարական սեփականություն:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ